دکتر سید مرتضی صفوی؛ متخصص تغذیه
هنگامی که کودک هنوز به مدرسه نرفته است گرایش غذایی او منحصرا تحت تاثیر خانواده است. ولی با آغاز مدرسه و ایجاد تغییر در شرایط زندگی دانش‌آموز دانش‌آموز از محیط خانه به محیط مدرسه وارد خواهد شد. بنابراین ساعاتی از روز را در محیط مدرسه و به دور از خانواده و در کنار هم سن و سال‌های خود می‌گذراند.
طبیعتا عادات و انتخاب‌های غذایی کودک کم‌کم تغییر کرده و متناسب با شرایط محیط جدید خواهد شد. در این هنگام باز هم کودک وعده‌های اصلی غذایی خود را مثل صبحانه و ناهار و شام در کنار خانواده خود خواهد بود و الگوی غذایی خود را از آن‌ها تبعیت خواهد کرد ولی میان وعده‌ها یا در محیط مدرسه همراه با دوستان و همسالان و یا در ساعاتی از روز و اکثرا بدون حضور والدین صرف می‌شود. به عبارت ساده‌تر نقطه شروع اختلاف بین الگوی غذایی والدین با کودکان از میان وعده‌ها و مواد غذایی و خوراکی‌هایی است که در زمان میان وعده صرف می‌شود.
نگه داشتن قند خون در حد طبیعی
در این سنین کودکان باید هر چهار تا شش ساعت برای نگهداری غلظت قند خون در حد طبیعی غذا بخورند تا فعالیت سیستم عصبی و عملکرد مغز در حد مطلوب باقی بماند. در عین حال کبد که مسئول ذخیره گلوکز بصورت گلیکوژن و آزادسازی آن به خون در صورت نیاز می‌باشد در کودکان این سنین کبد تنها برای چهار ساعت گلیکوژن ذخیره می‌کند. بنابراین دانش‌آموزان در این سنین به خوردن غذا در وعده‌های بیشتر نیاز دارند و باید بین صبح تا ظهر و ظهر تا شب میان وعده مصرف کنند که از ارزش غذایی خوبی برخوردار باشد اما متاسفانه بسیاری از دانش‌آموزان در این میان وعده‌ها خوراکی‌ها و میان وعده‌هایی را می‌خورند که حاوی انرژی بالا و چگالی مواد غذایی پایین هستند و بخش عمده‌ای از آن‌ها را چربی و مواد قندی ساده تشکیل می‌دهد. این نوع خوراکی‌ها باعث ایجاد یک حس سیری کاذب در کودکان شده بدون اینکه نیاز‌های تغذیه‌ای لازم را تامین کنند.
همچنین مصرف میان وعده‌ها در زمان‌های نامناسب علاوه بر کاهش اشتهای کودکان برای خوردن وعده‌های اصلی و ایجاد کمبود‌های تغذیه‌ای باعث بروز اضافه وزن و چاقی به دلیل تجمع انرژی و چربی در بدن می‌گردد. تحقیقات گوناگون در دنیا نیز نشان می‌دهد که شیوع اضافه وزن و چاقی در اکثر نقاط جهان در حال افزایش است و یکی از عوامل موثر و مهم در برخورد با این مشکل کیفیت و کمیت الگوی وعده‌ها و میان وعده‌های مصرفی روزانه است.
مواد غذایی مثل انواع پفک، چیپس، شکلات، شیرینی، پیراشکی، فلافل، نوشابه‌های گازدار، آب میوه‌های صنعتی، انواع ساندویچ‌های سوسیس و کالباس، هات داگ، همبرگر آماده و پیتزا همگی جزء خوراکی‌ها و غذاهائی هستند که انرژی زیاد داشته ولی از لحاظ تغذیه‌ای کم ارزش هستند و به جز تامین مقدار زیادی انرژی و برطرف کردن حس گرسنگی کمکی به برآورده شدن سایر نیاز‌های رشد و سلامت دانش‌آموزان نمی‌کنند. میان وعده مناسب برای دانش‌آموزان در مدرسه یا خانه باید شامل مواد غذایی و خوراکی‌هایی باشد که جزء گروه‌های اصلی غذایی هستند.
چند نمونه میان وعده دانش آموزان
میوه‌های تازه فصل مثل سیب، پرتقال، نارنگی، موز و غیره.
انواع سبزی‌ها مثل هویج، خیار، گوجه فرنگی و غیره.
میوه‌های خشک مثل کشمش، خرمای خشک، توت خشک، انجیر خشک، انواع برگه‌ها و غیره (این خوراکی‌ها علاوه بر داشتن مواد قندی طبیعی حاوی برخی از انواع ویتامین‌ها و املاح معدنی هستند).
انواع مغز‌ها مثل گردو، بادام، پسته و غیره که حاوی پروتئین گیاهی مرغوب و چربی مفید هستند و همچنین حاوی ویتامین‌ها و املاح معدنی می‌باشند.
شیر که می‌تواند همراه بیسکویت ساده یا کیک‌های ساده خانگی یا خرما میل شود.
ساندویچ‌های نان و پنیر و گردو، نان و پنیر، نان و پنیر و خرما، نان و حلوا ارده، نان و تخم مرغ آبپز و گوجه‌فرنگی و غیره (باید توجه داشت که اگر والدین ساندویچ‌ها را شب درست می‌کنند حتما تا صبح در یخچال نگهداری شود).
ساندویچ مرغ، همبرگر خانگی و انواع کوکو و یا کتلت که در خانه تهیه می‌شوند به همراه سبزی‌هایی مثل گوجه‌فرنگی و کاهو.
نكته مهم
این نکته قابل ذکر است که صبحانه باید شامل 20 درصد از کل انرژی، ناهار شامل 35 درصد از کل انرژی و شام هم شامل 30 درصد از کل انرژی باشد و میان وعده‌ها فقط 15درصد از انرژی روزانه را شامل شوند. در صورتیکه در حال حاضر مشاهده می‌شود که میان وعده‌ها بخصوص در کودکان و نوجوانان درصد بالاتری از انرژی را تامین می‌کنند. کودکان سنین مدرسه علاوه بر سه وعده غذای اصلی به میان وعده نیاز دارند. دانش‌آموزان باید بدانند آنچه که می‌تواند نیاز‌های آنان را تامین کند موادی چون چیپس، پفک و سایر تنقلات کم ارزش نیستند بلکه موادی دارای ارزش غذایی می‌باشند که از یک یا چند گروه اصلی غذایی تهیه شده باشند.
استفاده از انجیر خشک، توت‌خشک، بادام، پسته، گردو، برگه زردآلو و انواع میوه‌ها نظیر سیب، پرتقال، نارنگی، هلو، زردآلو، انگور، لیموشیرین و مشابه آن‌ها و سبزی‌هایی نظیر هویج، کاهو، خیار و ساندویچ‌هایی مثل نان و پنیر و سبزی، انواع کوکو و کتلت، نان و حلواشکری، نان و پنیر و خرما می‌تواند به عنوان میان وعده‌های سالم در برنامه غذایی دانش‌آموزان قرار گیرد.
