زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دكتر محمود راوری؛ متخصص اطفال، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی اراك، عضو كمیته كشوری ترویج تغذیه با شیر مادر

ساعت اول؛ ساعت استثنایی زندگی

وقتی بلافاصله بعد از تولد نوزادان سالم در تماس پوست به پوست با شكم و قفسه سینه مادر قرار می‌گیرند، توانایی‌های قابل توجه خود را بروز می‌دهند. اكثرا ضمن هوشیار بودن، عضلات گردن، شانه و ران آنها آنقدر قوی است كه می‌توانند بخزند و با لمس ملایم مادر تحریك شده و از روی شكم مادر، خود را به پستان‌های او رسانیده و شروع به لمس و ماساژ و مکیدن پستان نمایند.

پس از رسیدن به پستان، اولین تماس ملایم دست نوزاد و یا سر او با پستان مادر، سبب تحریك ترشح اكسی‌توسین در مادر شده و سپس نوزاد نوك پستان را بوییده و لیس می‌زند و بالاخره پستان را در دهان گرفته و تعذیه را شروع می‌كند. این توالی وقایع برای بقاء نوزاد حائز اهمیت است.

شروع تغذیه با شیر مادر ظرف ساعات اول

نوزاد آغوز را به‌عنوان اولین تغذیه دریافت می‌كند كه مایع طلایی یا هدیه زندگی نامیده می‌شود. آغوز یا كلستروم نه تنها سرشار از مواد مغذی است، بلكه حاوی مواد ایمنی بخش است كه به عنوان اولین واكسن نوزاد محسوب می‌شود و او را در برابر بیماری‌ها محافظت كرده و به تنظیم سیستم ایمنی در حال تكامل نوزاد نیز كمك می‌كند.

آغوز حاوی فاكتورهای رشد است كه به تكامل و عملكرد موثر روده نوزاد كمك می‌كند به‌علاوه سبب جلوگیری از ورود عوامل بیماری‌زا و حساسیت‌زا به بدن نوزاد می‌شود. آغوز سرشار از ویتامین A است كه به حفاظت از چشم‌ها و كاهش عفونت‌ها كمك می‌كند، عمل دفع را در نوزاد تحریك نموده و به خروج موادی كه سبب زردی نوزاد می‌شوند، كمك می‌كند. مقدار آغوز گرچه در ساعات اولیه كم است ولی می‌تواند نیاز نوزاد را برطرف نماید.

فوائد و اهمیت تماس پوست نوزاد به پوست مادر 

1-‌ برقراری تماس پوست به پوست در ابتدای عمر تضمین تحریک غریزه عاطفی و دادن گرما و عشق و احساس امنیت و سبب باندینگ مادر به نوزاد خواهد شد.

2-‌ نوزاد توسط تماس پوست به پوست گرم است و لمس او توسط مادر تحریک خوبی جهت رشد و تکامل عصبی ( Neurodevelpomental) می‌شودكه به‌ویژه برای نوزادان كوچك و كم وزن هنگام تولد اهمیت دارد.

3-‌ نوزاد کاملا هوشیار است و با تنش و استرس كمتر، گریه كمتری داشته و آرام‌تر است و تنفس و ضربان قلب او پایدارتر و میزان قند خون وی نیز بالاتر است.

4-‌ نوزاد ابتدا در معرض باكتری‌های بدن مادر كه اكثرا برای او مضر نیستند قرار می‌گیرد و با عوامل ایمنی موجود در شیر مادر حفاظت می‌شود. باكتری‌های بدن مادر جایگزین باكتری‌های روده و پوست نوزاد شده و با باكتری‌های مضرتر كاركنان بهداشتی و محیط رقابت می‌كند و لذا از بروز عفونت‌های ناشی از آنها پیشگیری می‌نماید.

5-‌ زود شروع كردن تغذیه با شیر مادر به تولید شیر كافی برای تغذی بعدی كمك می‌كند.

6-‌ رفلكس مكیدن نوزاد كه در ساعت اول خصوصا 20 تا 30 دقیقه اول بسیار قوی است را برای گرفتن صحیح پستان به كار می‌اندازد.

7-‌ سبب تسریع در رسیدن به مهارت‌های موثر در تغذیه شیرخوار شده و از طرفی ماساژ نیپل توسط سر و لب و دست نوزاد سبب تحریک و برجسته شدن آن و گرفتن بهتر پستان نیز می‌شود.
تماس پوستی زودرس مادر و نوزاد منجر به افزایش قابل توجه میزان تغذیه با شیر مادر و طول مدت شیردهی در جامعه می‌شود. بررسی نشان داده که تماس پوست به پوست مادر و نوزاد و مکیدن بلافاصله بعد از تولد سبب افزایش طول متوسط تغذیه با شیرمادر به مدت 5/2 ماه می‌شود. همچنین مطالعه در شیرخواران نروژی نشان داد که 69 درصد از آنهایی که در موقع تولد پستان مادر مکیده بودند، در مقایسه با 47درصد از سایر نوزادانی که اولین مکیدن پستان را بعد از 6 ساعت شروع نموده‌اند، در سن 3 ماهگی از شیر مادر تغذیه شده‌اند.  
در مطالعه دیگری نیز اثر تغذیه طولانی‌تر با شیر مادر در شیرخوارانی که به مدت 30 دقیقه بعد از تولد از پستان مادر تغذیه شده‌اند را نشان داده است. 

8- رفلكس اكسی‌توسین ( هورمون عشق) را در مادر تحریك نموده كه به دلایل بسیاری اهمیت دارد از جمله:
 تماس پوستی، لمس كردن، به دهان گرفتن و مكیدن پستان و ضربات وارد به رحم مادر توسط شیرخوار، سبب انقباض رحم می‌شود که این امر به خروج سریع‌تر جفت و كاهش خونریزی و پیشگیری از كم‌خونی مادر پس از زایمان، كمك می‌كند. با عملکرد آن در مغز مادر سبب:

 تحریک عصب واگ و آزاد کردن 19 هورمون مختلف گوارشی از قبیل انسولین، کله سیستوکینین و گاسترین می‌کند که 5 از این 19 هورمون سبب رشد ویلوزیته‌های مادر و کودک و افزایش سطح جذب در هر نوبت تغذیه می‌شود.
 اهمیت آن در شروع رفتار مادرانه بوده و کمک به باندینگ بین مادر و کودک می‌نماید. مادران با اولین تماس با نوزادان خود لذتی بی‌نظیر و باورنكردنی را تجربه می‌كنند!
 در مادر سبب خواب‌آلودگی خفیف، شادی، افزایش آستانه درد و احساس افزایش عشق به فرزند و موجب آرامش و راحتی مادر می‌شود.

رویهم رفته تماس پوست مادر و نوزاد و تغذیه اولیه با آغوز برای كاهش مرگ و میر در ماه اول عمر، افزایش تغذیه انحصاری با شیر مادر و افزایش طول مدت تغذیه با شیر مادر در ماه‌های بعد ارتباط دارد كه منجر به ارتقاء سلامت و كاهش مرگ و میرهای بعدی در كودکان می‌شود.