سئوال بسياري از والدين اين است:كودك من دوست ندارد با بچه‌هاي ديگر حرف بزند و يا با آنها بازي كند؛ آيا اين حالت طبيعي است؟
دير ارتباط برقرار كردن برخي از كودكان مي‌تواند كاملاً طبيعي باشد؛ چرا كه افراد مختلف، خصوصيات رفتاري متفاوتي دارند. برخي از آنها بسيار برونگرا و بجوش هستند، به راحتي با ديگران دوست مي‌شوند و از بودن در كنار ديگران لذت مي‌برند و برخي ديگر خجالتي، آرام و ديرجوشند. حدود 30-40 درصد از مردم به خودشان برچسب خجالتي بودن مي‌زنند. با اين همه يك كودك آرام و خجالتي نيز به اندازه يك كودك سرحال و اجتماعي، طبيعي و عادي است. كودكان خجالتي، غير طبيعي نيستند و معمولاً در آينده دچار مشكل يا اختلال نگراني و دلهره نمي‌شوند. همچنين اغلب بزرگسالاني كه به اختلالات تشويش و نگراني دچارند، لزوماً در كودكي، خجالتي نبوده‌اند. معمولاً كودكاني كه خجالتي هستند، يكي از والدين‌شان نيز در دوران كودكي خجالتي بوده است. درست به اندازه‌اي كه تهاجمي بودن و برونگرايي بيش از اندازه كودكان روي عملكرد آنها اثر مي‌گذارد، خجالتي بودن نيز مي‌تواند باعث اين مسأله شود. مثلاً كودكي كه در اثر خجالت كشيدن بيش از حد از رفتن به مدرسه امتناع مي‌كند و يا آنقدر خجالت مي‌كشد كه اصلاً با معلمش حرف نمي‌زند، مي‌تواند دچار برخي مشكلات شود. خجالتي بودن اگر باعث شود كودك از بودن در كنار ديگران دچار ترس و نگراني شود، مخرب است. خجالت بيش از حد كودكان گاهي اوقات باعث كاهش حس احترام به نفس و در نتيجه انزوا، تنهايي و دوري از ديگران مي‌شود.
شديدترين نوع خجالت
«خاموشي انتخابي» شديدترين حالت خجالتي بودن است. وقتي كه كودك از بودن در اجتماع دچار نگراني‌هاي شديد مي‌شود، در اكثر موقعيت‌هاي خاص هيچ حرفي نمي‌زند و روابطش با ديگران به سرعت دچار مشكل مي‌شود و در آينده نيز نمي‌توان از او انتظار عملكرد مناسب كاري و تحصيلي داشت. دانستن اينكه ميزان خجالتي بودن فرزند شما چقدر عادي يا غيرعادي است و اينكه چگونه مي‌توان به او كمك كرد، بسيار ضروري است. خجالتي بودن اگر رشد و نمو كودك را دچار اختلال نكند، طبيعي است؛ مثل حالت‌هاي زير: او در كنار افراد جديد و با قرار گرفتن در موقعيت‌هاي جديد دچار خجالت مي‌شود و كمي كه بگذرد، رفتارش به حالت عادي در مي‌آيد. او با قرار گرفتن در گروه‌ها و جمع‌هاي بزرگ‌تر احساس خجالت مي‌كند و در جمع‌هاي كوچك‌تر خجالتي نيست. در نهايت قادر است براي خود دوستاني داشته باشد و با برخي در ارتباط باشد.
نحوه برقراري ارتباط
خجالتي بودن زماني كه مانع ارتباط برقرار كردن كودك با ساير كودكان مي‌شود، يا وقتي نمي‌تواند در مدرسه از توانايي‌هايش استفاده كند و عملكرد خوبي داشته باشد، دردسرساز مي‌شود. برخي از والديني كه بسيار خجالتي هستند، ولي در جامعه و در ميان مردم رفتارهاي طبيعي و عادي دارند، خجالتي بودن كودك‌شان نيز به نظرشان بسيار عادي است. اما والديني كه بسيار برونگرا هستند و اصلاً دچار خجالت نمي‌شوند، با مشاهده رفتارهاي خجالتي از كودك‌شان، فكر مي‌كنند به يك مشكل بسيار جدي دچار شده است. بنابراين ديدگاه والدين به موضوع خجالتي بودن كودكان بستگي به شخصيت خود آنها نيز دارد.
علل خجالت كشيدن كودكان
برخي از كودكان خجالتي به دنيا مي‌آيند و حساس‌تر از ساير كودكان هستند. آيا تا به حال كودكي را ديده‌ايد كه صورتش را از غريبه‌ها پنهان مي‌كند؟ در حالي كه كودك ديگري در همان وضعيت شروع به لبخند زدن، خنديدن و ارتباط برقرار كردن با غريبه‌ها مي‌كند. گاهي اوقات خجالتي بودن در دوران بزرگسالي ربطي به خجالت كشيدن دوران كودكي ندارد. برخي تجربيات در مدرسه يا خانه باعث مي‌شوند كه شما به فردي خجالتي تبديل شويد. گاهي اوقات نيز در كودكي خود خجالتي بوده‌ايد، اما كم‌كم بهتر شده و در بزرگسالي ديگر اين حالت را نداريد و به راحتي در هر جايي كه مي‌خواهيد (مثلاً داخل اتوبوس) دوست پيدا مي‌كنيد.
خجالتي بودن يك مسأله بسيار جدي است؟
برخي افراد بسيار خجالتي هستند؛ آنقدر كه از انجام ساده‌ترين كارهاي زندگي نيز دچار ترس و دلهره مي‌شوند. مثلاً رستوران نمي‌روند؛ چرا كه به هنگام سفارش و يا حتي خوردن غذا بسيار عصبي مي‌شوند. برخي از مردم با ملاقات افراد جديد خجالت مي‌كشند. اگر يكي از اطرافيان شما درگير چنين حالتي است، به او كمك كنيد تا كمتر احساس عصبي بودن كند. دست انداختن ديگران و نيشدار حرف زدن باعث تشديد خجالت در آنها مي‌شود.
كمك به كودكان خجالتي
نخستين قدم، احترام گذاشتن به خجالت كودكتان است. با او راجع‌به احساسات و ترس‌هايش حرف بزنيد و هيچگاه از او انتقاد نكنيد كه چرا اينقدر خجالتي است و يا اينكه او را را مسخره نكنيد. كارهاي مهمي كه شما مي‌توانيد در اين زمينه انجام دهيد، عبارتند از:
1- كودك خود را براي فعاليت‌ها و كارهاي جديد آماده كنيد. اگر هفته آينده به يك جشن تولد دعوت شده است، در مورد آن جشن، افرادي كه در آنجا خواهند بود و اتفاقاتي كه احتمالاً در طول جشن رخ مي‌دهد، با او صحبت كنيد. برخي از روانشناسان توصيه مي‌كنند كه در اين گونه مواقع، بسياري چيزها را براي كودك تكرار كنيد؛ اينكه چه كارهايي انجام بدهد، چگونه با ديگران حرف بزند و ...
از فعاليت در گروه‌هاي كوچك‌تر شروع كنيد. ارتباط برقرار كردن او با يك كودك ديگر نيز در بر طرف شدن اين حالت موثر است. كودكان بزرگ‌تر، بزرگ‌ترها و ساير افراد خانواده كه كودك با آنها احساس راحتي بيشتري مي‌كند، مي‌توانند كمك زيادي كنند تا او كمتر دچار ترس و نگراني شود و آن كار يا فعاليت را راحت‌تر انجام دهد.
كودك خجالتي شما ممكن است در فعاليت‌هاي غير رقابتي احساس راحتي بيشتري كند؛ بنابراين قرار گرفتن در گروه‌هاي ورزشي بزرگ (مثل فوتبال) به اندازه گروه‌هاي ورزشي كوچك‌تر به او كمك نمي‌كند تا بر اين رفتارش غلبه كند. وزرش‌هاي غير رقابتي به او حس خود دوستي بيشتري مي‌دهد و در گروه‌هاي كوچك‌تر نيز احساس صميمت بيشتري دارد.
بازي كردن كودك با كودكان كوچك‌تر نيز موثر خواهد بود. مي‌توانيد برنامه‌ريزي كنيد و شرايطي را فراهم سازيد تا آنها در خانه با هم بازي كنند و كودكتان استرس قرار گرفتن در يك محيط جديد را نيز نداشته باشد.
اگر كودكتان واكنش خوبي در برابر كودكان كوچك‌تر از خودش نشان نداد، در حركات و رفتارهايش بيشتر دقت كنيد. اگر كشش او به سمت كودكان بزرگ‌تر از خودش بيشتر است، همين كار را با كودكان بزرگ‌تر انجام دهيد. برخي از كودكان (به خصوص كودكاني كه ضريب هوشي بالاتري دارند)، با بچه‌هاي بزرگ‌تر از خودشان، راحت‌تر ارتباط برقرار مي‌كنند.
او را با مهرباني و ملايمت تشويق كنيد تا فعاليت‌هاي جديد را تجربه كند. البته هيچگاه او را مجبور به انجام كاري كه دوست ندارد، نكنيد و به زور در موقعيتي كه احساس راحتي نمي‌كند، هُل ندهيد.
طوري رفتار نكنيد كه هميشه پشت سپر شما پنهان شود. حمايت شما از كودك بايد منطقي و معقولانه باشد و در اين‌كار زياده‌روي نكنيد.
موقعيتي را فراهم سازيد تا ساير كودكان در نزديكي كودك شما مشغول بازي كردن با هم شوند. مثلاً اگر به پارك رفته‌ايد، چند اسباب‌بازي اضافي نيز با خود ببريد تا شايد كودكان ديگر نيز به سمت شما بيايند و بخواهند با آنها بازي كنند.
به كودك توجه مثبت كرده و او را تشويق كنيد تا قدرت‌ها و علايق خود را افزايش دهد و چيزهاي جديد را تجربه كند. هيچگاه او را به خاطر خجالتي بودنش سرزنش نكنيد و يا مورد تمسخر قرار ندهيد.
نياز به كمك جدي‌تري
همان‌طور كه قبلاً نيز گفته شد، خجالتي بودن كودك شما مي‌تواند براي او دردسر ساز هم باشد؛ به خصوص با ورود به اجتماع. اگر احساس مي‌كنيد خجالت كودكتان فراتر از حالت عادي است و به ترس از اجتماع و اختلال دلهره و تشويش اجتماعي تبديل شده به يك مشاور يا روانشناس كودك مراجعه كنيد تا هر چه زودتر مورد درمان قرار بگيرد. اگر خودتان نيز دچار خجالت مفرط هستيد، شما نيز هم‌زمان نياز به درمان داريد و بايد هر چه زودتر در اين باره اقدام نماييد.
تحریریه مجله کودک سالم
