دكتر ابوالفضل شفیعی سورك؛ متخصص دندانپزشکی كودكان، عضو تحريريه دنيای سلامت
رفتار مکیدن در سنین نوزادی پدیده‌‌ای طبیعی است که هم برخاسته از نیازهای روانی و هم نیازهای فیزیولوژیک نوزاد برای تغذیه است. در مورد اینکه چرا بعد از سن نوزادی این رفتار در برخی کودکان ادامه می‌‌یابد، نظریه‌‌های مختلفی وجود دارند. نظریه روانکاوی، ادامه یافتن این عادت بصورت مکیدن غیر تغذیه‌ای (پستانک یا انگشت) را ناشی از یک مشکل روانی در عدم توانایی کنترل اضطراب توسط کودک می‌داند. در حالی‌که نظریه یادگیری، آن را یک عادت آموخته شده می‌داند که لزوما بیانگر یک مشکل روانی نیست، اما معتقد است ادامه یافتن آن در برخی کودکان بعد از سن شش سالگی می‌‌تواند نشانه یک مشکل روانی باشد. به دلیل شیوع بالای عادت مکیدن، قصد داریم در این نوشتار به برخی سوالات رایج در مورد تاثیر این عادت بر سلامت دهان و دندان کودک و نیز روش‌‌های درمان آن پاسخ دهیم.
عوارض مکیدن انگشت بر سلامت دهان و دندان کودک چیست؟
مکیدن انگشت می‌‌تواند منجر به ایجاد برخی تغییرات دندانی و فکی شود. میزان تغییرات ایجاد شده می‌‌تواند بسته به طول مدت، شدت، میزان تکرر عادت در شبانه روزو نیز حالتی که انگشت در دهان قرار می‌‌گیرد، متفاوت باشد. مهمترین تغییراتی که در اثر مکیدن انگشت ایجاد میشود عبارتند از:
اپن‌بایت قدامی (فقدان هم‌پوشانی عمودی دندان‌های جلو): به این معناست که وقتی کودک دندان‌هایش را روی هم جفت می‌‌کند، دندان‌های جلو به هم نمی‌رسند. در نتیجه کودک مثلا در گاز زدن سیب یا ساندویچ مشکل خواهد داشت.
افزایش اورجت دندانی و پروتروژن دندان‌های قدامی بالا: افزایش فاصله افقی دندان‌های جلوی فک بالا نسبت به دندان‌های جلوی فک پایین و ایجاد شیب بیش از حد دندان‌های جلوی فک بالا به بیرون کراس بایت خلفی: تنگ شدن قوس دندانی فک بالا و جفت شدن نادرست دندان‌های آسیای بالا و پایین این تغییرات در مجموع منجر به کاهش کارایی دندان‌ها در جویدن غذا، نازیبا شدن دندان‌ها و چهره کودک و نیز برخی بیماری‌ها و مشکلات مفصل فکی در بلند مدت میشود.
برای درمان عادت مکیدن انگشت چه باید کرد؟
قبل از هر اقدامی، کودک و والدینش باید بخواهند که درمان صورت گیرد وگرنه هرگونه تلاشی بی‌فایده است. برخی کودکان با ورود به مهد کودک یا پیش دبستانی به دلیل فشار دوستان، عادت را کنار می‌گذارند. قبل از تلاش برای ترک عادت، تنش‌‌های روحی کودک باید توسط دندانپزشک معالج ارزیابی گردد. بهتر است درمان بچه‌‌هایی که اخیراً تغییرات مهمی در زندگی‌شان داشته اند، مثلا به شهر یا کشور جدیدی مهاجرت کرده‌اند، مدرسه‌شان را تغییر داده‌اند، یا والدین‌شان از هم جدا شده‌اند، به تعویق بیفتد.
بطور کلی چهار روش برای توقف عادت داریم:
1- مشاوره با بیمار
شامل صحبت کردن با کودک در مورد عواقب ادامه دادن عادت مکیدن و به ویژه تاثیر آن بر نازیبا شدن دندان‌ها و چهره اوست. برای درک بهترکودک، میتوان عکسی از اثر نامطلوب عادت مکیدن انگشت بر دندان‌ها و فک را تهیه کرد و به کودک نشان داد. دیده شده که تاثیر روش مشاوره، بر روی کودکان بزرگتر و آنهایی که فشار جامعه را برای ترک عادت احساس می‌‌کنند، بیشتر است.
2- یادآوری كردن
برای کودکانی مناسب است که خودشان مایل به توقف عادت هستند ولی به مقداری کمک نیاز دارند. در این روش باید ابتدا هدف درمان را خوب برای کودک توضیح داد. سپس از برخی بانداژهای چسبنده ضد آب، دستکش‌‌های یک انگشتی یا جوراب، بویژه در طول ساعات خواب بر روی انگشت یا دست کودک استفاده کرد. همچنین برخی محلول‌‌های تلخ (شبیه لاک ناخن) برای این منظور در داروخانه‌‌ها وجود دارند که میتوان بر اساس نیاز در طول روز یا قبل خواب بر روی ناخن انگشت کودک به کار برد. نکته مهم این است که کودک باید درک کند هدف همه این روشها، یادآوری این موضوع به کودک است که انگشتش را در دهانش قرار ندهد. در صورتی که کودک احساس کند این روشها جنبه تنبیهی دارند، کارایی لازم را نخواهند داشت.
3- سیستم پاداش
در این روش قراردادی بین کودک و والدین یا کودک و دندانپزشک بسته میشود. در این قرارداد به سادگی بیان میشود که کودک برای مدت خاصی، عادت را ترک می‌‌کند و در مقابل جایزه‌‌ای دریافت خواهد کرد. به عنوان مثال میتوان جدولی ماهانه تنظیم کرد و بر روی کمد اتاق خواب کودک نصب کرد و به ازای هر روز که کودک عادت را ترک کرد، یک ستاره در محل مربوطه بر روی جدول چسبانید و به ازای هر پنج ستاره، یک جایزه ویژه برای وی در نظر گرفت و همزمان با این کار، کودک را بصورت کلامی هم تشویق کرد. روش پاداش در صورتی که با درمان یادآوری تلفیق شود، تاثیر مفید بیشتری دارد.
4- پلاک‌‌های عادت شکن
در صورتی که عادت، پس از کاربرد درمان‌های یادآوری و پاداش، همچنان ترک نشده ولی کودک واقعا مایل به ترک آن است، میتوان از این درمان استفاده کرد. در این روش وسیله‌‌ای ثابت در دهان کودک قرار می‌‌گیرد که هم بطور فیزیکی مانع انجام عادت شده و لذت مکیدن را از بین می‌‌برد و هم به عنوان یک یادآور عمل می‌‌کند. جهت ترک کامل عادت، معمولا این وسایل باید حداقل به مدت شش ماه استفاده شوند.
عوارض ناشی از مکیدن انگشت در کودک
توصیه شده برای پیشگیری از عوارض ناشی از مکیدن، بعد از سن دو سالگی، از انجام عادت توسط کودک ممانعت به عمل آید. از آنجا که روش‌‌های درمانی ذکر شده برای کودکان بالای چهار سال مناسب‌تر است، پیشنهاد شده برای کودکان 4-2 ساله‌‌ای که عادت مکیدن انگشت دارند، پستانک جایگزین شود؛ چراکه مکیدن پستانک در مقایسه با انگشت، هم عوارض کمتری دارد و هم ترک آن راحت‌تر است.
