تحریریه بهار زندگی
مهمترین رابطه ای که بین انسانی با انسان دیگر تحقق می‌یابد رابطه تکوینی فرزند است با پدر و مادر و این که اصل وجود فرزند وابسته به آنهاست. تاثیری که پدر و مادر در پیدایش فرزند دارند فرزند به هیچ وجه درباره آنها نمی‌تواند داشته باشد. بنابراین در اینجا نمی‌توان طبق قاعده عدل و قسط ارزشیابی کرد، زیرا اساس عدل و قسط این است که دو نفر یا بیشتر نسبت به هم روابط متقابل داشته باشند و بر اساس حقوق متقابلی که بر یکدیگر دارند تکالیف متقابلی هم نسبت به یکدیگر داشته باشند، گو اینکه هر جا حق و تکلیفی مطرح باشد یک نوع تاثیر و تاثر متقابل منظور است. ولی آنچه پدر و مادر برای فرزند انجام می‌دهند و تاثیری که در فرزند دارند به هیچ وجه قابل مکافات و مقابله نیست. این است که در آیات کریمه در مورد پدر و مادر معیار ارزش‌ها «احسان» است، و هیچ آیه‌ای نداریم که فرزند باید با پدر و مادر با عدل رفتار کند. زیرا در واقع موضوع عدل در اینجا تحقق ندارد.
در آیات زیادی داریم که فرزند نسبت به پدر و مادر باید احسان کند. و از اینجا روشن است که حق پدر و مادر بر فرزند تا چه حد است به طوری که در سایر افراد جامعه نسبت به یکدیگر نمی‌توان برای آن مشابهی یافت. البته ممکن است که پدر و مادر غیر از حق پدری و مادری حقوق دیگری نیز بر فرزند پیدا کنند ولی اصل حقوق پدر ی و مادری در جای دیگری یافت نمی‌شود. تعبیراتی در قرآن کریم هست که بسیار قابل توجه است و اهمیت این مساله را بخوبی روشن می‌کند، از جمله در آیه «و اعبدوا الله و لاتشرکوا به شیئا و بالوالدین احسانا» 9 وظیفه شما بعد از پرستش خدا این است که نسبت به پدر و مادر احسان کنید. بالاترین چیزی که بر عهده هر انسانی واجب است پرستش خدا است از این بالاتر تکلیفی وجود ندارد، ولی به دنبال این تکلیف بودن فاصله می‌فرماید به والدین هم احسان کنید. در سوره لقمان بخصوص بر حق مادر بسیار تاکید شده است «و وصینا الانسا بوالدیه حملته امه و هنا علی وهن» 10 در روایت شریفه نیز حقوق مادر بیش از حق پدر تعیین شده است. این آیه نیز بخوبی بیانگر همین جهت است.
می فرماید: مادر در دوران بار داری با زحمت و ناراحتی فرزند را در شکم خود می‌پروراند و بعد از وضع حمل او را شیر می‌دهد. سپس در ذیل آیه می‌فرماید اول شکر مرا بجای بیاور و بعد شکر پدر و مادر راه این از تعبیرات عجیبی است که مشابه آن در قرآن کریم کمتر یافت می‌شود، که اول شکر خدا را واجب می‌کند بعد هم شکر والدین را و هر دو را متعلق یک امر قرار داده است. تعبیر عجیبی است که اهمیت مطلب را روشن می‌کند.
بعد استثناء را ذکر کرده می‌فرماید: «و ان جاهداک علی ان تشرک بی ما لیس لک به علم فلا تطعهما» 11 از پدر و مادری که تلاش می‌کنند تو را به شرک بکشانند و پیدا است که چنین پدر و مادری مشرک هستند و در شرک خودشان پا برجاست هستند و پا فشاری می‌کنند اطاعت مکن. سپس اضافه می‌فرماید: «و صاحبهما فی الدنیا معروفا» 12 با اینکه مشرکند و اصرار دارند که تو را هم مشرک کنند در عین حال نباید با ایشان بد رفتاری کنی بلکه باید در زندگی دنیا رفتارت با ایشان بر اساس نیکی باشد.
انواع احسان‌های فرزند به پدر و مادر
احسان‌هایی که در آیات گذشته ذکر شده مطلق است و اختصاص به نوع خاص از احسان ندارد، خواه احسان مالی و خواه احسان در رفتار یا گفتار. آیه دیگری می‌فرماید: «قل ما انفقتم من خیر فللوالدین و الاقربین» 13 سوال شده است که در چه راهی انفاق کنیم؟
در چه موردی بهتر است مال خود را صرف کنیم؟ در پاسخ می‌فرماید: اول برای پدر و مادر، اگر ایشان نیاز داشته باشند بر همه مقدم هستند. پس یک نوع احسان احسان مالی است که در این آیات ذکر شده است.در آیات دیگر مواردی از احسان که مربوط به گفتار و رفتار است ذکر شده است: «فلا تقل لهما اف و لا تنهرهما» 14 . یکی از موارد مشابهی که پدر و مادر احتیاج به فرزند دارند مکلف است اخلاقا و شرع این حقوق را رعایت کند هنگام پیری پدر و مادر است. ممکن است در جوانی در امور مالی یا غیر مالی نیازی به فرزند نداشته باشند، ولی هنگام پیری نمی‌توانند مانند اشخاص جوان در زندگی تلاش و فعالیت داشته باشند زیرا پیری در بسیاری از موارد توام با سستی و ضعف و مرض و دیگر لوازم پیری است و بنابراین در ایام پیری احتیاج به پرستاری دارند.
ممکن است در برخوردهای ایام پیری پدر و مادر در مواردی اوقات فرزند تلخ شود و حوصله‌اش سر رود و در نتیجه اظهار انزجار و خستگی کند، قرآن کریم در این مورد بخصوص تکیه می‌کند که مدر برخوردهایی که با پدر و مادر پیر دارید اظهار خستگی نکنید و آخ نگویید». طوری نباشد که احساس کنند از خدمت کردن به آنان خسته شده‌اید. و به ایشان نهیب نزنید: «و قل لهما قولا کریما» 15 بزرگوارانه با آنها سخن بگویید. یعنی نهایت ادب و احترام را با آنها نگه دارید.
هم چنین می‌فرماید از روی مهربانی بال ذلت را در مقابل آنان فرود آور و نیز هنگامی که دعا می‌کنی و از خدا چیزی می‌خواهی برای پدر و مادر دعا کن «و قل رب ارحمهما کما ربیانی صغیرا» 16 ذیل آیه دلالت دارد براین نکته که چرا فرزند باید تا این حد نسبت به پدر و مادر احسان کند و حقوقشان را رعایت نماید زیرا وقتی که فرزند کودک خردسالی بود و نمی‌توانست نیازهای خود را تامین کند ایشان بودند که او را پرورش دادند و با کمال مهربانی نیازهایش را بر طرف ساختند.
