دكتر مهناز صلحی
وضع بدن و حركات (مهارت‌های حركتی)
دستیابی كودكان به توانایی در حركت مستقل و به كارگیری ماهرانه دست‌ها به اكتشاف، تعامل و یادگیری در محیط کمک می‌کند. علایق و انگیزه کودک و تعاملات و بازی با سرپرست‌ها به رشد اینگونه مهارت‌ها کمک می‌کند. سرعت رشد حركتی تحت تأثیر عوامل بسیاری است و در حالی‌كه بیشتر كودكان الگوی نسبتاً مشابهی را دنبال می‌كنند، تغییرپذیری زیادی در سن كسب احتمالی مهارت‌های مختلف وجود دارد.
شیرخواران بسیار نارس كه عمدتاً به حال خوابیده نگهداری می‌شوند ممكن است پیشرفت زودرسی در ایستادن با كمك، نشان دهند ولی در نشستن بدون تكیه‌گاه، تأخیر دارند. نبود فرصت برای حركت آزادانه كودكان به علت رها شدن در گهواره، عدم تحریك یا استفاده طولانی مدت از روروك، ممكن است روند رشد را به تأخیر اندازد.
كودكانی كه ضعف شدید بینایی دارند ممكن است تأخیری را در اکتساب مهارت‌های حركتی نشان دهند. كودكان دچار قوام کم عضلانی - شلی (سستی عضلانی) یا قوام عضلانی زیاد- سفتی (خشكی عضلانی) نیز در الگو و سن اكتساب این مهارت‌ها اختلافاتی نشان می‌دهند.
وضع بدن و حركات بزرگ
حدود 90 درصد كودكان در محدوده زمانی بین شش تا یازده ماهگی شروع به نشستن به طور مستقل می‌كنند، بین شش تا دوازده ماهگی می‌خزند، از هشت تا سیزده ماهگی با گرفتن مبلمان راه می‌روند و نزدیك سن هجده ماهگی موفق می‌شوند به تنهایی راه بروند. تعداد اندكی از كودكان ممكن است مرحله سینه‌خیز را نداشته باشند و از نشستن مستقل شروع به ایستادن و راه رفتن كنند.
بین ده تا پانزده درصد كودكان ممكن است برای اكتساب این مهارت‌ها از الگوی متفاوتی تبعیت كنند. آنها ممكن است ترجیح بدهند با غلتیدن یا سینه خیز رفتن قبل از ایستادن و راه رفتن حركت كنند، ممکن است ایستادن و راه رفتن در این کودکان به تاخیر افتد و حتی در بیست تا بیست و هشت ماهگی رخ دهد. چنین كودكی غالباً سستی عضلانی دارد و ممكن است در افراد خانواده، مورد مشابهی موجود باشد.
عملكرد دست (حرکات ظریف)
در طول سال اول زندگی، كودكان مهارت دست یافتن به شیء را کسب می‌کنند به این صورت که ابتدا شیء را با دو دست و سپس با یك دست می‌گیرند، به طور فزاینده‌ای با حركتی ظریف اشیاء را می‌گیرند، از یك دست به دست دیگر منتقل می‌كنند و در داخل جعبه رها می‌كنند.
سپس در حدود دوازده ماهگی با دقت تمام برجی متشكل از دو مكعب می‌سازند. نزدیك سه سالگی اكثر كودكان توانایی گرفتن مداد بین دو انگشت اول و شست را با دست برتر به دست می‌آورند. تنوع زیادی در زمان به كارگیری دست برتر وجود دارد، گرچه بیشتر كودكان این کار را از دو سالگی به بعد انجام می‌دهند. تمایل شدید در استفاده از یك دست قبل از یك سالگی نشانه نیاز به مشاوره تخصصی است.
چه زمانی مشاوره لازم است؟
لازم است تنوع در زمان و الگوی اكتساب مهارت‌های حركتی مورد توجه باشد. اكثر كودكان از یكی از الگوهای شناخته شده تبعیت می‌كنند. با این که اكثر کودکانی كه از الگوی کمتر متعارف تبعیت می‌كنند یا در حدود هجده ماهگی هنوز راه نمی‌روند احتمالاً كودكانی هنجار هستند. اما لازم است برای رفع نگرانی و رد کردن تمام مشكلات، بررسی‌های دقیق‌تر صورت گیرد.
بینایی
رشد رفتار بینایی
تنوع زیادی در رفتار بینایی نوزادان تازه بدنیا آمده با توجه به سطح هوشیاری آنها وجود دارد. هنگامی كه آنها را عمودی می‌گیریم نوزادان تازه به دنیا آمده معمولاً چشمانشان را به سمت منبع نور بزرگ می‌چرخانند. حركات چشم هنوز به خوبی هماهنگ نشده است؛ بهرحال لوچی دائمی در هر مرحله‌ای که باشد، غیرطبیعی است.
در طول ماه اول زندگی نوزادان به اشیاء نزدیك صورتشان خیره می‌شوند و توجه خاصی به صورت انسان نشان می‌دهند، مخصوصاً هنگامی كه به آنها غذا می‌دهیم به چشم‌ها خیره می‌شوند. آنها حركت آهسته صورت بزرگسالان را در محدوده 90 درجه یا بیشتر دنبال می‌كنند. از هفته چهارم تا ششم پلك زدن دفاعی دارند. در ماه سوم نوزادان شروع به تماشای حركات دست‌ها و انگشتان خود می‌كنند و فعالیت‌های اطرافشان را دنبال می‌كنند.
در شش ماهگی، نوزادان، به مكعبی 5/2 سانتی‌متری در فاصله سی سانتی‌متری نگاه می‌کنند و خیره می‌شوند و به دقت آن را تحت نظر می‌گیرند. همچنین با علاقه به اطراف نگاه می‌كنند و پرستاران و اسباب‌بازی‌های آشنا در طرف دیگر اتاق را تشخیص می‌دهند.
حدود نه ماهگی به انگشتانشان نگاه می‌كنند و از آنها برای زیر و رو كردن اشیاء كوچك تا حدود یك میلی‌متر (به طور مثال خرده نان یا تزئین روی شیرینی‌های کوچک) در فاصله تقریبی سی سانتی‌متری استفاده می‌كنند. همچنین در این زمان تشخیص بزرگسالان آشنا از طرف دیگر خیابان رخ می‌دهد. در یك سالگی، نوزادان به اشیایی كه می‌خواهند اشاره می‌كنند و زمانی كه بیرون از خانه هستند، حركات مردم، حیوانات، ماشین‌ها و غیره را با توجه زیاد و طولانی تماشا می‌كنند.
