دكتر ریحانه بركتین؛ متخصص كودكان
سیاه سرفه یکی از خطرناک‌ترین بیماری‌های عفونی- تنفسی کودکان است که متاسفانه می‌تواند باعث مرگ شود. عامل این بیماری یک نوع باکتری به نام بوردتلا پرتوزیس است که بسیار مسری بوده و تنها در انسان توانایی بیماریزایی دارد. سیاه سرفه در تمام سنین دیده میشود، اما در کودکان شایع‌تر و شدیدتر است، شایع‌ترین زمان بروز سیاه سرفه اواخر زمستان و بهار است.
این باکتری با ایجاد انسداد مجاری هوایی توسط ترشحات مخاطی (موكوس) باعث بروز علائم میشود. سرایت آن میکروب بوسیله قطرات ترشح بینی و حلق از طریق تماس مستقیم با سرایت فردی یا تماس غیرمستقیم مثل تنفس هوای حاوی قطرات عفونی می‌باشد، اما خوشبختانه با انجام واكسیناسیون در سراسر جهان به مقدار زیادی بروز سیاه سرفه كاهش یافته است.
مدت نهفتگی بیماری حدود 8 تا 14 روز است که از دو هفته قبل از شروع حملات سرفه تا حدود 2 ماه بعد احتمال سرایت دارد. طول دوره بیماری سیاه سرفه 12 – 6 هفته طول می‌کشد، اما ایمنی برای تمام عمر باقی می‌گذارد.
علائم سیاه‌سرفه
علائم بیماری شامل سه مرحله است:
در مرحله اول تنها سرفه‌های خفیف و بعضی علائم غیر اختصاصی شامل آبریزش بینی، قرمزی و آبریزش چشم، بی‌اشتهایی و تب خفیف مشابه حالت سرما خوردگی دیده میشود. مرحله دوم یا مرحله حمله‌ای که تقریبا 1 تا 2 هفته بعد از مرحله اول دیده میشود، شامل سرفه‌هایی با صدای شدید بوده و مرحله اصلی و خطرناک بیماری هست.
در این مرحله حملات سرفه‌ها معمولا بسیار شدید و پشت سر هم و همراه با قرمزی بسیار شدید چهره و یا حتی کبودی بعد از سرفه، خروج خلط و یا استفراغ می‌باشد. شیرخواران و کودکان کم سن در انتهای سرفه‌های خود ممکن است دچار تندی و سختی در تنفس به همراه ایجاد صدایی فریاد مانند، قطع تنفس یا کندی ضربان قلب شوند، کودک کبود میشود و زبانش را بیرون می‌آورد.
شدت سرفه‌ها گاهی به حدی شدید است که منجر به اشکال در نوشیدن مایعات و خوردن غذا میشود. سرفه‌ها برای هفته‌ها می‌تواند ادامه یابد. در سنین بالاتر اغلب علائم خفیف‌تر است، بطوری‌که بندرت ممکن است با سایر بیماری‌های تنفسی اشتباه شود. مرحله سوم، مرحله نقاهت یا مرحله بهبودی بیماری است، این مرحله نیز حدود 2 هفته به طول می انجامد.
عوارض سیاه‌سرفه
عوارض ابتلا به سیاه‌سرفه شامل عفونت‌های ریوی، کاهش شدید وزن و آب بدن، اختلال در خواب، خونریزی‌های چشمی، عفونت گوش داخلی، خونریزی‌های مغزی، انواع بیماری‌ها و اشکالات ریوی، فتق، تشنج و ندرتاً بیماری مغزی و مرگ است. بیماران بخصوص کوچک‌تر که بیشتر در معرض بروز عوارض هستند، ممکن است نیاز به بستری در بیمارستان پیدا كنند. شایع‌ترین علت مرگ عفونت ثانویه ریوی است که شیرخواران کوچک‌تر بیشتر در معرض آن قرار دارند.
تشخیص سیاه‌سرفه
تشخیص این بیماری بر اساس شرح حال بیمار، کشت ترشحات حلق و بینی و همچنین آزمایش خون و تهیه رادیوگرافی از قفسه سینه می باشد.
درمان سیاه‌سرفه
درمان تنها توسط آنتی‌بیوتیک‌های مناسب صورت می‌گیرد که باید توسط پزشک انتخاب و تجویز شود و دوره معمول درمان 14 روز می‌باشد. در صورت لزوم بنا به صلاحدید پزشک معالج از سایر داروهای خلط‌آور و یا تب بر نیز استفاده میشود. گاهی بیمار بایستی بستری شده و تحت مراقبت شدید و حمایتی باشد.
نیمی از کودکان نیاز به بستری شدن در بیمارستان و مراقبت های بیمارستانی دارند. سایر توصیه‌ها شامل آرام نگه داشتن کودک است، زیرا اضطراب و ترس، حملات سرفه را تشدید می‌كند. همچنین توصیه میشود كودك برای خروج خلط خود تشویق شود. بهتر است تا زمان بهبود كامل اجازه بازی‌های سنگین به كودك داده نشود زیرا فعالیت زیاد حملات سرفه را تشدید می‌نماید. دور نگه داشتن کودک از دود سیگار و هوای آلوده نیز کمک کننده است.
پیشگیری از سیاه‌سرفه
واکسیناسیون با واکسن اختصاصی سیاه‌سرفه تنها راه اصلی پیشگیری از ابتلا به این بیماری است که به واقع به طور قابل ملاحظه‌ای از شیوع بیماری کاسته است، این واکسن تنها نقش پیشگیری کننده دارد ولی نبایستی پس از پایان 5 سالگی تزریق شود.
برای پیشگیری از ابتلا در صورت تماس با فرد بیمار، فاصله گرفتن از شخصی که مشکوک به سیاه سرفه است می‌تواند بسیار مفید باشد، همچنین به اشخاصی که یکی از اعضای خانواده آنها دچار سیاه سرفه می شود، آنتی‌بیوتیک به صورت پیشگیری کننده داده میشود. تا زمان قطع تب، بیمار بایستی ایزوله بوده و تمام کسانی که از بیمار نگهداری می‌کنند از ماسک مناسب استفاده کنند.
