اوتيسم
اختلالات فراگیر رشد، عبارتی است كه در حال حاضر برای اشاره به مشكلات روانشناختی شدید كه در طفولیت ظاهر میشوند، به كار میرود. اختلالات فراگیر رشد، شامل آشفتگی شدید در رشد شناختی، اجتماعی، رفتاری و هیجانی كودك است كه آثار گستردهای بر فرآیند رشد كودك دارد. یكی از انواع این اختلالات، اوتیسم است كه در قلمروهای پژوهشی و بالینی، به وضوح به آن پرداخته شده است. اوتیسم، عملكردهای كیفی اصلی انسانی را تحت تأثیر قرار میدهد به طوری كه روابط بین فردی و روابط پیچیده را مختل میسازد. اغلب كودكان مبتلا به اوتیسم دچار اختلالات رشد نیز میباشند، هر چند تعداد كمی از آنها رشد طبیعی دارند. همچنین بسیاری از این كودكان مبتلا به صرع بوده و مشكلات بینایی و شنوایی نیز در این گروه بسیار شایع است.
اوتیسم (درخودماندگی) اختلالی است كه مانع از ارتباط فرد با دنیای خارج میشود. به نظر میرسد این افراد در دنیای خودشان به سر میبرند و تاكنون پزشكان نتوانستهاند كاملا آنها را درك كنند. این بیماری اولین بار در سال 1943 میلادی توسط «كانر» نامگذاری شد. طبق آمار از هر 100هزار كودك، بین دو تا چهار نفر دچار اوتیسم هستند. این افراد اغلب توانایی صحبت كردن، خواندن یا نوشتن را ندارند. اما آنچه در مورد این بیماری بیشتر غیرعادی میباشد این است كه بسیاری از این كودكان توانایی استفاده از مغزشان را در راه و روشهایی گوناگون دارند كه تقریبا غیرعادی است.
این مهارتها معمولا عبارتند از: موسیقی (معمولا پیانو)، محاسبات ریاضی یا تقویمی، هنر، حس ششم، حساسیت فوقالعاده در مورد لمس كردن یا بوییدن و (بیشتر به طور نامعمول) توانایی فیزیكی و جسمانی. نظر برخی از محققان این است كه انسانهای در خودمانده از مشكل خود رنج نمیبرند بلكه در واقع خانوادههای آنها هستند كه احساس طردشدگی میكنند.
بارون كوهن سرپرست گروه تحقیقات اوتیسم در دانشگاه كمبریج میگوید: «تقریبا تمام افراد سالم دارای تركیبی از هر دو نوع مهارتها هستند اما زنان و مردان در مقدار تسلط هر جنبه به دیگری با یكدیگر تفاوت دارند.» او پی برده است كه كودكان و بزرگسالان مبتلا به اوتیسم و گونه حاد آن به نام سندرم اسپرگر قادر به تشخیص احساسات دیگران نیستند و به شكل غریبی مستعد طبقهبندی كردن بوده و تمركزی وسواسگونه بر اشیایی چون كلید برق و شیر آب دارند.
اوتیسم به شدت مردان را مبتلا میكند. نداشتن ارتباط چشمی و محدود بودن ارتباط كلامی، از اولین نشانههای بیماری اوتیسم است. به گفته كوهن «مجذوبیت بیش از حد به ماشینآلات و دستگاهها، همراه با فقدان همدلی، از جمله اساسیترین نشانههای اوتیسم است».
ویژگیهای اوتیسم
افرادی كه مبتلا به اوتیسم هستند اغلب در سه زمینه با مشكل مواجهاند، این مشكلات موسوم به «اختلال سه وجهی» هستند.
- مراوده اجتماعی (دشواری در ایجاد روابط اجتماعی، به عنوان مثال منزوی یا بیتفاوت بودن نسبت به دیگران).
- ارتباط اجتماعی (دشواری در ایجاد ارتباط لفظی و غیرلفظی، به عنوان مثال به طور كامل مفهوم حركات و اشارات، حالات صورت و لحن صحبت دیگران را نفهمیدن).
- تخیل (دشواری در یادگیری بازیهایی كه چند نفر در آنها درگیر هستند و یا باید از قدرت تخیل برای فهم آنها استفاده كرد، و به طور كلی محدودیت در فعالیتهایی كه به قدرت تخیل فرد مربوط میشوند).
علاوه بر اختلال سه وجهی، رفتارهای تكراری و مقاومت در مقابل تغییر روال كار و زندگی نیز جزو خصوصیات فرد اوتیستیكی است.
علایم اوتیسم
کودکان مبتلا به اوتیسم در معاشرتهای بین فردی و روابط پیچیده، نقایص شدیدی نشان میدهند. كانر اولین کسی بود که اوتیسم را توضیح داد. طبق نظر کانر، خصوصیت برجسته و اساس اوتیسم، عبارت است از ناتوانی فرد در برقراری ارتباط با دیگران و موقعیتها که از اوایل زندگی شروع میشود. برخی علائم اولیه اختلال اوتیستیک، توسط بوردن و الن دایک شرح داده شده است. نوزادان اوتیستیك ظاهرا نیازی به مادر نشان نمیدهند. برای آنها تفاوتی نمیکند که در آغوش گرفته شوند یا نه، قوام عضلانی ضعیف و سستی دارند و کم گریه میکنند اما ممکن است شدیدا تحریک پذیر باشند. در 6 ماه اول زندگی، نمیتوانند به مادر توجه کنند، چیزی را طلب نمیکنند، لبخند نمیزنند یا در این رابطه تاخیر دارند و به اسباببازیها علاقه ندارند و در 6 ماه دوم نیز علاقهای به بازیهای اجتماعی نشان نمیدهند. سرد و بیروح هستند، ارتباط کلامی یا غیر کلامی ندارند و در مقابل تحریک، کم فعال یا بیش فعال هستند.
والدین کودکان اوتیستیک، غالبا اولین کسانی هستند که متوجه عدم پاسخگویی اجتماعی کودکانشان میشوند. کودک اوتیستیک، جهان را ذاتا خطرناک و مهلک تلقی میکند. همچنین این کودکان میل وسواسی به یکنواخت بودن محیط، رفتارهای خود تحریکی نظیر تکان خوردنهای نوسانی، دور خود چرخیدن، و به همزدن دستها، رفتارهای خود ویرانگرانه نظیر کوبیدن سر و دست به دیوار، گاز گرفتن خود و مجذوب اشیاء بیجان شدن دارند.
ملاکهای تشخیص اوتیسم
اگر کودک حداقل 6 مورد از مواد زیر را نشان دهد، تشخیص اوتیسم را دریافت میكند. از این موارد حداقل دو تای آن باید متعلق به طبقه اول، یکی از هر یک از طبقات دوم و سوم شروع آنها نیز باید قبل از سه سالگی باشد.
طبقه اول: نقص در تبادلات اجتماعی
- ناتوانی در برقراری ارتباط با همسالان متناسب با سطح رشد
- فقدان جستجوی خودانگیز لذت و علاقه نسبت با دیگران
- فقدان مقابله به مثل هیجانی
طبقه دوم: نقص در برقراری ارتباط
- تاخیر یا فقدان در رشد گفتاری
- نقص قابل توجه در شروع یا حفظ مکالمه با دیگران، در افرادی که از سطح گفتاری کافی برخوردارند
- استفاده کلیشهای و تکراری از زبان
- فقدان بازی خود انگیخته یا بازیهای ابتکاری اجتماعی متناسب با سن
طبقه سوم: الگوی رفتار، علائق و فعالیتهای محدود، تکراری و کلیشهای
- مشغولیت با یک یا چند الگوی کلیشهای و محدود که یا از لحاظ شدت یا از لحاظ کانون غیر عادی است.
- چسبیدن ظاهرا اجباری به تشریفات یا کارهای غیر موثر و ناکار آمد
- ادا و اطوارهای حرکتی کلیشهای و تکراری مثل بازی با دست یا انگشت، حرکات بدنی غیر عادی
- اشتغال ذهنی و مشغولیت پایدار با قسمتهایی از اشیا
چند نکته اساسی در مورد کودکان اوتیستیک
- به نظر می رسد کودکان اوتیستیک قادر نیستند در هر زمان به بیش از یک خصوصیت محرک توجه کنند. آنچه که وضع را بدتر می کند این است که آنها ممکن است به محرکهای غیر عادی و غالبا نامربوط توجه کنند. مثلا درمانگر یک تصویری به کودک میدهد تا آن را نگاه کند و نام آن شکل را که توسط درمانگر گفته میشود، تکرار نماید. ولی کودک اوتیستیک به جای توجه به تصویر و تکرار نام آن، کاغذ را گرفته و لمس میکند. این الگوی توجه، توانایی آنان در برقراری ارتباط و تعامل با محیط اجتماعی و فیزیکی را با مانع مواجه میسازد.
- پردازش و انسجام اطلاعات نیز برای کودکان اوتیستیک دشوار است. یعنی آنها در تبدیل یا سازماندهی اطلاعات در ذهن خود مشكل دارند.
- کودکان اوتیستیک در درک حالات ذهنی خود و دیگران دچار نقص هستند. نظریه ذهن اشاره به توانایی در نظر گرفتن افراد بر حسب حالات درونی ذهنی نظیر عقاید، مقاصد و هیجانات دارد و به درک محیط اجتماعی و توانائی انجام رفتارهای اجتماعی شایسته گفته میشود.
- بعضی از کودکان اوتیستیک ضریب هوشی عادی دارند، برخی توانایی ذهنی قابل توجهی نشان میدهند اما اکثریت آنها دارای نقایص هوشی در حد عقب ماندگی ذهنی هستند.
در شماره بعد درخصوص سیر بیماری اوتیسم و شاخصهای بهبودی در این بیماری توضیح خواهیم داد.