كودك تپل مپل محبوب خانواده
این باوری است كه هنوز در ذهن خانواده‌های ایرانی وجود دارد. هنوز هم بسیاری از افراد، در تحسین و تمجید از خردسالان، چاقی كودكان را معیار مهمی در سلامت و شادابی آنان می‌دانند!
آیا این باور صحیح است؟ آیا چاقی می‌تواند نشانه‌ای از تندرستی باشد؟ مسلماً خیر. قبل از شروع بحث لازم است مروری داشته باشیم برعواملی كه در كودكان موجب بروز چاقی میشوند.
چرا كودكان چاق میشوند؟
عوامل ایجادكننده چاقی عمدتاً به چهار دسته تقسیم می‌گردند:
ارث عوامل هورمونـی تغذیـه وضعیت كـودك
ارث
ارث از عواملی است كه در بروز چاقی نقش دارد. البته چاقی ناشی از عوامل ژنتیك معمولاً در سنین بالاتر بروز می‌كند؛ ولی در برخی موارد، در دوران كنونی نیز می‌تواند خود را نشان دهد. چاقی ناشی از ارث با بهبود شیوه زندگی، كاملاً قابل پیشگیری است.
اختلالات هورمونی
در بعضی از كودكان، اختلالات هورمونی می‌تواند باعث چاقی شود؛ از جمله كم‌كاری غده تیروئید. البته این اختلالات به طور معمولی در سنین بالاتر، به خصوص در سن بلوغ و نیز سنین بالاتر از آن ایجاد عارضه چاقی می‌كنند. در این قبیل موارد نیز با درمان اختلالات هورمونی، چاقی برطرف‌‌شده و وزن كودك به حدطبیعی برمی‌گردد.
تغذیه
مهم‌ترین و اصلی‌ترین دلیل چاقی در افراد، از جمله كودكان، وضعیت تغذیه آنان است. چاقی در شرایطی ایجاد می‌شود كه مقدار انرژی دریافتی فرد، بیش از مصرف انرژی در بدن او باشد، بدین معنی كه مقدار انرژی كودك از طریق مصرف مواد انرژی‌زا از غذا دریافت می‌كند، بیش از میزان انرژی باشد كه در بدن او صرف اعمال حیاتی داخلی و فعالیت‌های روزانه‌اش می‌شود یا در واقع، انرژی دریافتی از غذا، بیش از نیاز فرد باشد. حال ببینیم مواد انرژی‌زا شامل كدامیك از مواد غذائی هستند. چربیها، روغن‌ها، غذاهای سرخ‌كرده و تمام غذاها و مواد خوراكی پرچرب، مانند لبنیات پر چرب، گوشت‌های حاوی چربی و غیره از منابع غنی انرژی محسوب میشوند. مغز دانه‌ها (آجیل) و دانه‌های روغنی مانند زیتون و ... نیز حاوی مقدار قابل توجهی انرژی هستند. كربوهیدرات‌ها (مواد قندی- نشاسته‌ای) مانند قند و شكر و تمام موادی كه در تهیه آنها از قند و شكر استفاده می‌شود، و نیز مواد نشاسته‌ای (برنج، نان، گندم، جو، آرد، ماكارونی و ...) نیز از منابع غذائی انرژی‌زا می‌باشند.
با نگاهی به برنامه غذائی كودكان می‌بینیم كه غذاها و میان‌وعده‌های مصرفی كودكان را عمدتاً مواد پرانرژی تشكیل می‌دهند. برنامه غذائی كودكان از سنینی كه از غذای خانواده استفاده می‌كنند، معمولاً حاوی غذاهای سرخ‌كرده و پر چرب است؛ زیرا غذاهای خانواده‌های ایرانی به طور معمول چربی زیادی دارد. علاوه بر آن در بسیاری موارد از موادی مانند كره، لبنیات پر چرب، خامه و امثال آن برای تغذیه كودكان استفاده می‌شود. میان وعده‌های مصرفی كودكان نیز معمولاً حاوی مواد پر كالری مانند انواع چیپس، پفك، نوشابه‌های آماده، آبمیوه‌های فرآوری شده، انواع كیك، شكلات و سایر موادیست كه به علت داشتن چربی یا قند و شكر زیاد، بسیار پركالری هستند و موجب چاقی میشوند. استفاده از مواد بدون باقیمانده، یعنی موادی كه فاقد فیبر غذائی هستند، نیز چنانچه در مصرف آنها افراط شود و قسمت عمده‌ای از برنامه غذائی كودكان را تشكیل دهد، می‌تواند منجر به چاقی شود؛ زیرا این مواد معمولاً كم حجم و پركالری بوده و چون نیاز به جویدن زیاد ندارند، احتمال پرخوری و افراط در مصرف غذا را افزایش می‌دهند.
كمبود تحرك و فعالیت جسمی
یكی دیگری از عوامل مهم در بروز چاقی كودكان، كمبود تحرك و فعالیت جسمی است. زندگی در شهرهای بزرگ و جوامع متمدن امروزی، به علت گرفتاری‌های خاص مربوط به زندگی در شهرهای بزرگ و صنعتی، اشتغال كاری بسیاری از مادران در خارج از خانه و ... فرصت چندانی جهت ورزش و فعالیت جسمی برای افراد باقی نمی‌گذارد و تبعات آن مسلماً گریبانگیر كودكان نیز می‌شود و آنها در این قبیل جوامع عادت به ورزش و جست و خیز طبیعی لازمه سن خود را ندارند. توجه به مطالب فوق نشان می‌دهد كه تغذیه نامناسب و استفاده از مواد خوراكی پر كالری از یك طرف و كمبود تحرك و فعالیت جسمی از طرف دیگر، مهم‌ترین عواملی هستند كه كودكان را در معرض افزایش وزن و چاقی قرار می‌دهند. حال این سوال پیش می‌آید كه آیا نتایج حاصل از تغذیه نامناسب فقط به چاقی در كودكان منجر می‌شود یا تبعات دیگری نیز در بر دارد؟
اختلالات ناشی از بدخوری در كودكان
یكی از عوامل مهم تغذیه نامناسب و اختصاص برنامه غذایی عمدتاً به مواد پر كالری، افزایش وزن و چاقی است. اما مشكل به همین جا ختم نمی‌شود و این نوع تغذیه، اختلالات مهم دیگری نیز برای كودكان به وجود می‌آورد؛ مثلاً مصرف مواد شیرین كه حاوی كالری بالایی هستند، به سلامت دندان‌های آنان لطمه می‌زنند و موجب پوسیدگی دندان‌ها میشوند. افراط در مصرف مواد پركالری (چربیها و كربوهیدارت‌ها) زمینه افزایش چربی‌های نامطلوب خون و افزایش فشار خون را در بزرگسالی فراهم ساخته و آنان را در معرض اختلالات قلبی- عروقی و سكته‌های قلبی و مغزی قرار خواهد داد.
دیابت از اختلالات دیگری است كه استفاده از مواد پر كالری به مقدار زیاد در برنامه غذائی، احتمال ابتلا به آن را در بزرگسالی افزایش می‌دهند. افرادی كه در دوران كودكی، الگوی غذایی‌شان عمدتاً از مواد پر كالری بوده و وزن بالایی هم داشته‌اند، بیش از سایر افراد در معرض ابتلا به دیابت قرار دارند. البته نقش ارث را در بروز دیابت نباید نادیده گرفت. كودكان چاق بیش از كودكان با وزن طبیعی، در معرض سر خوردن، زمین خوردگی و آسیب‌های ناشی از آن قرار می‌گیرند؛ زیرا حفظ تعادل بدن در آنها خیلی مشكل‌تر از سایر همسن و سالانشان است. به طور كلی تحرك جسمی، جست و خیر و بازی برای كودكان چاق دشوارتر است؛ بنابراین از شادابی و نشاط طبیعی كودكانه محروم میشوند. از نظر ظاهری، چون این بچه‌ها اندام زیبائی ندارند و قادر به پوشیدن لباس‌های معمولی نیستند، لذا خود را بی‌تناسب احساس كرده و همین امر موجب احساس سرخوردگی و انزواطلبی در آنها می‌شود كه پیامد آن، عصبانیت، پرخاشگری، بی‌حوصلگی و سایر عوارض عصبی است.
چاقی و اختلال در رشد كودكان
چاقی یكی از نشانه‌های تغذیه غلط در كودكان است، به این ترتیب كه مواد مغذی ضروری برای رشد، به میزان كافی به بدن آنان نمی‌رسد؛ زیرا برنامه غذائی آنها به جز كالری، معمولاً از نظر مواد مغذی ضروری، ناكافی است.
بازی، تحرك و جست و خیز كه برای رشد كودكان ضروری‌ست، در این اطفال به میزان لازم انجام نمی‌شود و این حالت سكون و كم تحركی در رشد آنها اختلال ایجاد می‌كند. به این ترتیب می‌بینیم كه چاقی و حتی اضافه وزن، برای سلامت كودكان مفید نیست و آنان را در معرض عوارض و اختلالات مختلف در دوران كودكی و بزرگسالی قرار می‌دهد. از این‌رو لازم است والدین عزیز به این نكته مهم توجه نموده و با ترفندهای مختلف، از چاق شدن كودكان‌شان پیشگیری كنند. از جمله؛
افزایش آگاهی كودكان در مورد خطرات چاقی و آسیب‌های آن به سلامتی
تشویق به تغذیه صحیح و تأمین نیازهای تغذیه‌ای خود
تنظیم برنامه غذایی كافی، متنوع و متعادل برای كودكان
استفاده خانواده از غذاها و میان‌وعده‌های مفید و مناسب
انجام تحرك و ورزش روزانه توسط والدین جهت تشویق در كودكان به ورزش
مهم‌تر از همه، آگاه كردن كودكان در مورد نیازهای تغذیه‌ای و آشنا كردن آنها با غذاها و میان‌وعده‌های مفید و ضروری برای رشد و سلامتی
